Coverfoto: Dexmac, Pixabay

Al ruim 20 jaar geef ik meteorologieles aan zeilers. In de koffiepauzes hoor ik vaak waarom ze op de cursus zijn gekomen. In veel gevallen hebben zeilers nare ervaringen gehad met onverwachte, extreme weersituaties. Kun je zo’n storm aan zien komen? En wat zijn de gevolgen als je je niet goed voorbereidt?

Overvallen door noodweer in de nacht

Zo kwam afgelopen najaar één van mijn cursisten in de pauze naar mij toe om zijn ervaring te delen. Hij had met een paar vrienden meegedaan aan een zeilwedstrijd naar de Engelse oostkust. De heenreis verliep voorspoedig en de sfeer zat er goed in. Na een paar dagen gingen ze weer op huis aan. De bemanning had samen naar de weersverwachting op Windy, PredictWind en het marifoonbericht gekeken en het leek een relaxte overtocht te worden.

Tijdens zijn wacht, midden in de nacht, gebeurde er iets zeer onverwachts: de wind trok aan en kwam opeens vanuit een andere richting met flinke windstoten. De regen scheerde horizontaal langs zijn gezicht en om hem heen sloeg de bliksem in het water. En dat binnen een periode van nog geen minuut! De zeiler raakte in paniek en riep zijn bemanningsleden om te komen helpen. De mannen hadden gelukkig ervaring met zeilen, en konden daardoor samen veilig en snel de zeilen reven. Ze konden de volgende dag veilig de thuishaven aanlopen.

De ervaring liet echter een trauma na. De zeiler die bij mij op meteocursus kwam, vertelde dat hij niet meer in de nacht durfde te zeilen. Dat knaagde, want hij was van plan om ooit een grote zeilreis te gaan maken. En dan is zeilen in de nacht natuurlijk een onmisbare, en vaak magische ervaring. Hij wilde dus weten wat hij over het hoofd had gezien bij de planning. Ik ben toen op zoek gegaan naar de weergegevens van die bewuste nacht in mijn archief, en zag daar een ideale casus om klassikaal te behandelen. De zeiler had geen bezwaar, en zo ontstond een mooi voorbeeld over hoe je de juiste bronnen moet raadplegen.

Ontbrekende informatie

Een paar dagen voor vertrek hadden de weerkaarten voor die nacht een trog over de Noordzee getekend, die in de Grib files, waar apps zoals Windy zich op baseren, niet te herkennen was. De zeiler wist niet van deze weerkaarten, en wist daardoor niet dat er een trog over zou komen. Troggen zijn weersystemen die zich hoog in de lucht afspelen, maar aan de grond hun effect hebben. Apps zoals Windy houden hier geen rekening mee.

Overigens waren deze omstandigheden geen reden om niet aan de oversteek te beginnen. Als je van tevoren weet wat het weer kan gaan doen, en hoe laat dit ongeveer zal gebeuren, dan ben je goed voorbereid en vang je als bemanning samen de trogpassages op.

Vertrouw niet op het vooruitzicht van Buienradar

Zowel de afgelopen zomer als die van vorig jaar werden periodes met extreem warm weer door de natuur afgeblust in de vorm van zeer zware buien. In algemene weerberichten, zoals je die op de radio en TV te horen krijgt, wordt dan gewaarschuwd voor zware buien. Maar waar die precies gaan ontstaan, is nooit van te voren te bepalen. Zover is de wetenschap nog lang niet. Het komt dan aan op je eigen waarneming en het raadplegen van goede bronnen, zoals Buienradar. Maar pas op. Hoewel de exploitanten van Buienradar claimen te weten waar buien zich ontwikkelen, doen ze dit niet. De wetenschap en techniek is simpelweg zo ver nog niet.

Mijn advies: bij buien nooit naar de toekomstige verplaatsingen en ontwikkelingen kijken. Dat is een digitale schijnnauwkeurigheid. Zet Buienradar dus niet op het voorspellingsmodel, maar kijk altijd naar het verleden.

Hoe betrouwbaar is de beschikbare weersinformatie?

Kom je toch in problemen, dan komt dat heel vaak door het niet goed inschatten van het algemene weerbeeld. Op de diverse weerapps verschijnen fraaie animaties van luchtstromingen. Schitterend, maar niet voldoende om de gevaarlijke verstoringen te kunnen onderkennen. Daarvoor zijn andere bronnen nodig.

Het is tegenwoordig heel goed mogelijk om met vrij beschikbare meteorologische data een behoorlijk betrouwbare inschatting te maken van de weersontwikkelingen voor de komende drie tot vier dagen. Voor dezelfde dag is de score uiteraard nog beter. Je kunt dan bepalen of je in stabiele of onstabiele lucht zult zeilen.

Wat is het verschil tussen stabiele en onstabiele lucht?

We spreken over stabiele lucht als de temperatuur met de hoogte toeneemt in plaats van kouder wordt. Als voorbeeld de situatie die zich op zee zou kunnen voordoen. De zee is nog behoorlijk koud na de winter en er wordt over dat water warme lucht aangevoerd: koud onder en warm boven. De luchtmassa is nu stabiel van opbouw. Kenmerkend voor stabiele lucht is een matig tot zeer slecht zicht. Zit je in onstabiele lucht, dan weet je dat je mogelijk buien kunt tegenkomen. Zeker als er in de weerkaart een trog wordt verwacht. Kenmerkend is het uitstekend zicht, uiteraard niet tijdens een plensbui.

De kans op zware buien is in stabiele lucht verwaarloosbaar klein, maar niet als er in die periode een andere luchtsoort je vaargebied binnendringt. Dat gaat dan gepaard met een frontpassage met buien en windvlagen en, op de passage, een nieuwe windrichting en snelheid. Dit is precies wat onze onfortuinlijke zeiler meemaakte midden in de nacht op de Noordzee. Die omstandigheden kunnen buitengewoon heftig zijn en ze zijn, als je midden op de oceaan zit, letterlijk niet te omzeilen. Maar als je op die dag je ligplaats verlaat in de wetenschap dat er een frontpassage over zal komen, dan word je niet verrast door de storm. Dan maak je hierin een bewuste keuze en tref je de juiste voorbereidingen.

Het is ook belangrijk dat je bij het bekijken van de weersituatie je niet beperkt tot de omgeving waar je die dag zult gaan varen. In de meeste gevallen komt het weer van een plek vandaan die honderden mijlen verwijdert is van je boot. Dit weer kan in een periode van zes uur die afstand makkelijk afleggen. Je moet dus uitzoomen.

Weerkaarten bestrijken heel Europa en laten precies zien waar het weer voor de komende periode vandaan komt. Pas als dat duidelijk is, ga je je concentreren op jouw situatie in die periode. De kans dat je dan nog overvallen wordt door slecht weer wordt dan tot een minimum beperkt, zeker als je de bronnen blijft monitoren.

Wat is de beste weerkaart voor zeilers?

Vanaf het begin van mijn werkzaamheden bij het KNMI op Schiphol, ben ik fan van de kaarten van de Engelse MetOffice. Het hoofdkantoor zat in die dagen in een wijk van Londen, Bracknell. Die kaarten werden al snel de Bracknell-kaarten genoemd, terwijl het hoofdkantoor in 2003 is verhuisd naar Exeter. Het grote voordeel van de engelse kaarten is dat ze tot vijf dagen vooruit kijken en regelmatig worden ververst. Er wordt wel eens een foutje in een kaart gemaakt, maar dat wordt dan snel hersteld. Er staat dan ‘correction’ in de kaart.

Ook de DWD (Deutsche Wetter Dienst) maakt kaarten, maar zij tekenen er geen troggen in die zijn ontstaan door activiteiten in de bovenlucht. De MetOffice doet dat wel en ook het KNMI houdt zich hier aan. Nadeel bij ons eigen instituut is dat de kaarten niet verder gaan dan 24 uur vooruit.

Je treft deze Bracknell-kaarten aan op nimosmeteo.nl/weerbericht. Je hebt hier altijd toegang tot de nieuwste kaarten. Op deze site kun je je ook opgeven voor mijn wekelijkse Weekend Weerbericht dat iedere donderdagmorgen in je mailbox wordt afgeleverd. 

‘Meteorologie’ is een van de moeilijkste woorden in de Nederlandse taal. Het is daarbij ook niet eenvoudig om dit vakgebied te doorgronden. Een opleiding tot meteoroloog neemt heel wat tijd in beslag. Maar als gebruiker van weersinformatie hoef je ook geen meteoroloog te zijn. Je hoeft alleen te snappen wat de meteorologen hebben ontdekt, en daar je plan op aanpassen. Zij maken de producten zoals weerkaarten en weerberichten.

De vraag waarom er een trog of een front in een kaart wordt getekend hoef je dan ook niet te beantwoorden. Je kunt ervan uitgaan dat de professionals al hun kennis en kunde in een weerkaart hebben toegepast. Jij hoeft deze grafische uitkomst alleen maar te kunnen lezen. En dat is eenvoudiger dan je wellicht denkt.

Kennis vergaren over het weer

In vier avonden kun je leren hoe je een weerkaart kunt lezen en praktisch toe kunt passen, net zoals je een zeekaart leest voor navigatie. En daarvoor is geen natuurkundige achtergrond nodig. Enthousiasme om de materie te doorgronden is meer dan voldoende! Het cursusseizoen is gestart en er wordt al volop ingeschreven. Als je dit interessant vindt, kun je je hier aanmelden voor de meteocursus.

Hoe liep het af met de zeiler?

De zeiler uit het verhaal hierboven had door het overtrekkende front vanuit Engeland een trauma opgelopen en zag zijn droom in duigen vallen. Maar dankzij de cursus snapte hij wat er was gebeurd, en was het niet meer eng. Dat gaf hem het vertrouwen om weer in de nacht te gaan zeilen. Inmiddels heeft hij zijn lange zeilreis zonder kleerscheuren afgerond en heeft hij de mooiste plekken op aarde zelf bezeild.

Kennis van en over het weer geeft veel zelfvertrouwen en zorgt ervoor dat je met veel plezier aan je zeilavonturen gaat beginnen. Niet alleen goed voor jou, maar ook voor je bemanning.

Meer meteorologie op Zeilwereld:

• Als het weer omslaat, een spannende praktijkles
• Vreemde luchten boven Alicante

Disclaimer: Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Nimos.

Foto’s afkomstig uit het archief van Henk, ingezonden en vrijgegeven door cursisten.