Tekst: Klaas Smit en Femke van Straten

Friesland is een waterrijke provincie met vele meren, kanalen, sloten en vaarten. Deze provincie moet dé watersport provincie van Nederland zijn. Hoe bevaarbaar zijn die wateren wanneer je dieper steekt dan 1,60 meter?

Bestuurders van de provincie en vele gemeenten zijn lyrisch over Friesland, vaak aangeduid met Fryslân. Fryslân is de bakermat van de watersport en in deze provincie kan een watersporter pas echt zijn hart ophalen. Ze hebben het over de blauwe economie, waarbij ze doelen op werven die voor werkgelegenheid zorgen en op het toerisme dat hier economisch hoogtij viert.

Wanneer je zeilboot enige lengte heeft om voldoende comfort te bieden aan alle opvarenden, dan zit daar vaak een vaste kiel onder die dieper steekt dan 1,60 meter. Vanaf die diepgang blijkt Fryslân ineens heel klein te worden. Veel meren, sloten en vaarten zijn plotseling onbevaarbaar, omdat je daar met die diepgang vastloopt. Wat overblijft zijn alleen kanalen en vaargeulen die nog voldoende water bieden onder je kiel. Waterrijk is Fryslân zeker, maar de bevaarbaarheid is discutabel.

Wanneer je met kinderen op pad bent lijkt Friesland een goed toevluchtsoord, zeker wanneer de weersomstandigheden op het Wad of IJsselmeer net iets te heftig zijn voor de kleintjes. Hoe leuk is Friesland voor een boot met enige diepgang?

Waar naar binnen?

Vanaf het IJsselmeer en Wad kun je Friesland in varen via Lemmer, Stavoren en Harlingen. Workum heeft na It Soal ook een sluis die toegang biedt, maar steek je dieper dan 1,90 meter, dan eindigt je tocht al in de kom voor de sluis. Via Makkum is het ook mogelijk de Friese binnenwateren te bereiken, maar ook hier geldt dat 1,60-1,70 meter de maximale diepgang is.

Ga je bij Lemmer naar binnen, dan kun je van zuid naar noord via Dokkumer Nieuwe Zijlen op het Lauwersmeer uitkomen om daarna je route te vervolgen naar het Wad. Via Stavoren lukt dat ook, dan is het eerste deel van de route van zuidwest naar noordoost. Na Heeg is je koers meer zuid-noord. Vanaf Harlingen vaar je tot aan Leeuwarden naar het oosten, daar buigt de route af naar het noorden.

Hoofdvaarwegen die geschikt zijn voor boten met een diepgang tot zo’n 2 meter zijn het Prinses Margrietkanaal en het Van Harinxmakanaal. Ten noorden van Leeuwarden moet je het doen met de Dokkumer Ee.

Van zuid naar noord

Direct na de sluis in Lemmer is een kolk waar je prima kunt liggen. Vaar je door de eerste brug, dan vind je een lange steiger naast het centrum van het dorp. Uit je boot kun je meteen terecht bij verschillende restaurants en winkels. Het grootste nog werkende stoomgemaal ter wereld staat in Lemmer. Het Ir. D.F. Woudagemaal is in 1920 gebouwd en is nog altijd te bezoeken. Een aantal keren per jaar is de machine ook echt in werking. Als je er tijd voor hebt, is een bezoek aan het gemaal de moeite waard en geschikt voor het hele gezin ook al moet je er vanuit het centrum wel een eindje voor lopen.

Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om op Lemmer Beach neer te strijken voor een verfrissende duik of het bouwen van een zandkasteel.

Vaar je door Lemmer, dan kom je op de Grote Brekken. Voor de hele route door Friesland geldt: blijf in de geul! Na de Brekken is er een stuk van het Prinses Margriet Kanaal met daarin de draaibare brug van Spannenburg. Het Coevordermeer waar je vervolgens overheen vaart, is overal buiten de geul erg ondiep. Op een mooie warme en stille dag kun je er doorheen lopen. Je wordt slechts tot borsthoogte nat. Aan het eind van het Coevordermeer heb je de keus om rechtdoor te varen richting Sneek, bakboord uit te gaan richting Heeg over het Johan Willem Frisokanaal (ook wel Jeltesloot genoemd) of stuurboord uit de sturen richting Langweer. Blijf zeker bij de laatste keus goed in de geul. De Janesloot met draaibare brug is diep genoeg en zodra je op de Langweerderwielen komt, kun je je zeilen (weer) hijsen. Was in de vorige eeuw dit meer gevreesd door zijn ondiepten en zandplaten, nu het is uitgebaggerd is het overal 2,5 meter diep. Het diepste meer van Friesland!

Langweer heeft een mooie haven dichtbij het dorp met een uitstekende ijssalon, leuke restaurants én een kleine supermarkt. Ook in Langweer is een strand waar kinderen heerlijk kunnen spelen en ravotten. Leuk aan dit strand is dat er een recreatiegebouw op het strand staat waar vele kinderactiviteiten worden georganiseerd. Prima plek dus, ook met slechter weer.

Kies je voor de route richting Sneek dan kun je ter hoogte van het Krúswetter bakboord uit de Houkesloot in. Vaar dat kanaal uit om midden in de stad Sneek te liggen. Vaar je helemaal door Sneek heen -door drie draaibare bruggen- dan zie je de beroemde Waterpoort. Ook in de kolk bij de Waterpoort zijn voldoende ligplaatsen. Vlak naast de kolk zijn supermarkten (Boschplein), ten noorden van de Waterpoort ligt het uitgebreide maar compacte centrum van deze stad.

In Sneek is altijd wel wat te doen. Het Fries Scheepvaart Museum heeft een speciale gezinsrondleiding met leuke doe-opdrachten voor jong en oud.

Neem je de route naar het noorden, dan is het eerstvolgende dorp Terherne. Terherne is zeker met kleine kinderen een bezoekje waard. Hier is namelijk het Kameleondorp, een attractiepark dat geheel gewijd is aan de boekenserie De Kameleon van Hotze de Roos. Aan het eind van de dag neem je dan plaats op het terras van Paviljoen Salt met uitzicht over het meer. De kinderen kunnen zich hier vermaken in een speeltuin met heuse airtrampoline. Overigens is het ook leuk om een nachtje door te brengen aan een van de eilandjes in het Sneekermeer, zoals het Starteiland. Let wel even goed op de diepte, sommige kommetjes kunnen wat ondiep zijn.

Nog iets noordelijker ligt het watersportdorp Grou. Aan het Pikmeer zijn vele steigers, maar ook in het dorp vind je ligplaatsen langs de kade. Een bezoek aan Grou is zeker de moeite waard en in het Theehuis kun je heerlijk eten en wat drinken met uitzicht over het Pikmeer. In het drijvende zeilcentrum van watersportvereniging Frisia, zit nog de eetgelegenheid Prik Mar. Alleen al vanwege de originele naam moet je hier gaan eten. Ook de kaart nodigt daar gelukkig toe uit.

In Sneek is altijd wat te doen

Na Grou kun je weer kiezen hoe je verder naar het noorden vaart. Via Wergea of via Warten. In beide gevallen kom je aan de zuidoostkant uit van Leeuwarden. Vaar over het Van Harinxmakanaal een stuk naar het westen om daarna in Leeuwarden in de Prinsentuin een plekje te zoeken voor de nacht. Mooier liggen in Friesland dan in de Prinsentuin gaat je niet lukken. Natuurlijk is in Leeuwarden genoeg te doen, met of zonder kinderen. Lekker winkelen, naar de bioscoop, beklim de scheve toren de Oldenhove of breng een bezoek aan een van de vele musea.

Passeer de volgende dag de Noorderbrug en vervolg je route via de Dokkumer Ee naar Dokkum. Ook die stad is een bezoek waard. Na Dokkum is het nog een klein stukje naar het Lauwersmeer.

Via Stavoren en Harlingen

Ga je bij Stavoren naar binnen, stuur dan direct na de sluis en brug bakboord uit. Aan het eilandje, met speeltoestellen, is het heerlijk liggen. Vaar je Stavoren in, dan kun je direct naast de supermarkt afmeren. Handig wanneer je veel zware boodschappen nodig hebt. Je kunt er ook voor kiezen om na de sluis aan stuurboord in de Marina Stavoren te gaan liggen. Het overdekte zwembad hier is klein maar fijn, maar zeker met slechter weer goed voor wat uurtjes vermaak. Overigens heeft de Marina veel meer faciliteiten voor de kinderen. Er is een binnenspeelruimte met klimtoestellen en voor de oudere jeugd een voetbaltafel en biljart. Wanneer je in de buitenhaven bent gaan liggen kun je ook gebruik maken van het Marina-zwembad op slechts tien minuutjes lopen. Beide havens hebben een speelweide met diverse speeltoestellen. En als je daar dan toch bent, dan moet je zeker naar Paviljoen de Potvis met misschien wel het mooiste uitzicht over het hele IJsselmeer.

Van Stavoren kom je via Warns en Galamadammen op de Fluessen. Ook dit meer nodigt uit tot zeilen. Doe dat alleen wanneer je in de geul kunt blijven, daarbuiten loop je direct vast. Van de Fluessen kom je op het Heegermeer en aan het eind daarvan ligt Heeg. Vlak voor het dorp heb je een haven (Heegerwâl), maar ook iets meer naar binnen kun je liggen in haven De Eendracht. Lig je bij Heegerwâl dan heb je op vijf minuten loopafstand het strandje en speeltuin Pharshoeke. Hoogtepunt is hier de grote waterglijbaan van 3,5 meter hoog en zo’n 12 meter lang.

In Heeg ligt de beroemde palingaak Korneliske Ykes II. Op een aantal avonden kun je daarop meevaren. Je bijdrage wordt gebruikt om het grote houten schip in stand te houden. Ben je aan boord, vraag dan eens naar palingbier. Dat is bier sûnder bonken. Alleen door het te drinken kom je erachter wat dat betekent.

Na Heeg heb je twee keuzes. Via het Johan Willem Frisokanaal kom je uit bij het Prinses Margrietkanaal. Je komt dan uit aan de noordkant van het Coevordermeer. Daar kun je weer de keuzes maken die hierboven zijn beschreven.

Na Heeg kun je ook de Wymerts nemen richting IJlst en daarna Sneek. De Wymerts is te doen voor boten die 1,8 meter diep steken. Sneek vaar je dan binnen via de zuidkant en je vaart recht op de Waterpoort af.

Via Stavoren en Harlingen

De enige zeehaven van Friesland is Harlingen. De Noorderhaven is een prachtige plek om in te overnachten.

Speeltuin ’t Noorderkwartier is een paar minuutjes lopen. De buitenhaven met alle charterschepen is voor wie daar niet mee bekend is, zeker de moeite waard. Harlingen heeft immers de grootste vloot aan traditionele zeilschepen van Europa.

Harlingen heeft de grootste vloot traditionele zeilschepen van Europa.

Via de veerboothaven kom je bij de sluis en het Van Harinxmakanaal voert je naar Leeuwarden. Onderweg passeer je de stad Franeker die over een ruime haven beschikt. Ook in Franeker heb je nog een leuke bezienswaardigheid: het Planetarium. Dit is het oudste nog werkende planetarium ter wereld en zowel voor volwassenen als voor kinderen heel leuk en leerzaam.

Vaar je na Franeker door, dan kom je aan in Leeuwarden. Kies dan voor de route naar de Prinsentuin.

Rondje Friesland?

Je kunt Friesland aan de ene kant binnenvaren, de geulen en diepe kanalen volgen en aan de andere kant weer verlaten. Kleinere tochten zijn ook mogelijk. Lemmer, Heeg, Stavoren (of andersom) is een mooi rondje. Een iets langer rondje gaat van Lemmer naar Sneek, via Heeg naar Stavoren. Van Harlingen naar Leeuwarden en dan zuid uit naar Lemmer of Stavoren is een mooie tocht, weer net iets langer. Vaak kun je die route vanwege de heersende zuidwestenwind beter andersom varen. Dan kun je onderweg de zeilen nog omhoog trekken.

Laat je onderweg op de Friese meren niet verleiden een slag over het meer te maken als je dieper steekt dan 1,60 meter. Je loopt dan zeker het risico met je kiel de grond te raken, zo weten we uit ervaring. ■