Polyester in de winter

De winterstalling lijkt nog ver weg en we zijn nog volop aan het (na)zomeren. Vaker dan voorheen zitten we in oktober overdag nog in een T-shirt aan dek en genieten we ’s avonds van een BBQ, al dan niet met een truitje aan. Of we komende winter kunnen schaatsen weten we niet, maar wat we wel weten is dat die kans elk jaar kleiner wordt. Het water blijft warmer, en toch halen we aan het eind van het seizoen die boot weer uit het water. Want dat hoort.

Wat kun je nu echt doen en laten met je boot in de winter? Dat is van een paar factoren afhankelijk. En om de theorie beter te begrijpen duiken we eerst kort in de materialen waarvan de gemiddelde ‘polyester’ boot van is gemaakt.

Wat is polyester?

Boten die niet van hout, staal of aluminium worden gemaakt, worden in de volksmond al snel ‘polyester boten’ genoemd. Maar polyester is eigenlijk te kort door de bocht, omdat het alleen het type hars benoemt dat in het bouwproces is gebruikt. Logischer zou zijn om ze ‘composiet boten’ te noemen. De Engelsen hebben er een algemenere term voor: GRP, dat staat voor Glass(fibre) Reinforced Plastics. Glasvezel versterkt plastic dus. De glasvezels zijn op zichzelf niet sterk, maar worden sterk en stijf door ze te impregneren met een hars, het plastic. 

Vanaf de jaren ’60 worden boten in toenemende mate gebouwd met polyesterhars. Glasvezels worden met de hand verzadigd met polyesterhars. Hoe je precies boten moest bouwen met polyester, wisten ze toen nog niet precies. Vaak lamineerden ze zo dik als het hout waarvan ze gewend waren boten mee te bouwen. Erg dik dus. 

Inmiddels weten we veel meer over boten bouwen met polyester. Het is oersterk materiaal dat ook veel dunner nog altijd prima dienst doet. Zeker sinds werven boten zijn gaan bouwen onder vacuüm. Door de glasvezels onder vacuüm te impregneren met hars, weet je zeker dat de glasvezels er volledig mee verzadigd zijn. Hierdoor is er geen overtollige hoeveelheid hars en zit de hars ook daadwerkelijk op alle plekken waar het moet zitten, zonder luchtbellen in het laminaat. Door het gebrek aan lucht en de perfecte hoeveelheid hars, is het laminaat een stuk sterker, terwijl het dunner is dan dikkere laminaten die met de hand zijn geïmpregneerd.

De kwaliteit van het GRP-laminaat is dus in de loop van de jaren enorm veel beter geworden. Met de opkomst van andere harsen als vinylester en epoxy nam de kwaliteit van de laminaten nog verder toe. Het grote voordeel van de grootste concurrent van polyester, epoxy, is dat deze harssoort meer dampdicht is. Het heeft een geslotener structuur, waardoor een epoxylaminaat beter tegen water kan dan polyester, wat een meer open structuur heeft.

Door de ‘open’ structuur van polyester kan op den duur water in het laminaat komen. Als dat water in aanraking komt met reststoffen in het laminaat, ontstaat er osmose. Boten die gebouwd zijn met een vacuümmethode hebben minder last van osmose en osmose bij boten op basis van epoxy is vrijwel uitgesloten. Osmose is niet het einde van je boot, want het is te behandelen. Een osmosebehandeling bestaat uit het kaalhalen van de blaasjes, het laminaat herstellen en vervolgens voorzien van een epoxy coating, zodat er geen water meer in het laminaat kan komen.

Het belang van de rompvorm

Naast het gebruikte type hars en bouwmethode, speelt ook de rompvorm een grote rol. Aan het begin van de polyesterbouw, was de vinkiel nog niet gebruikelijk. Ze bouwden S-spanten en langkielers waarbij de kiel een integraal onderdeel is van de romp. Veel oppervlakte onder de waterlijn dus.

Met de komst van kleinere, diepere kielen, is het natte oppervlakte afgenomen. De aanhechting van de kiel met de romp is echter een punt geworden waar een hoop mis kan gaan. Doordat de krachten van de kiel zeer plaatselijk op de romp worden overgebracht, ontstaat er een kwestbare plek. Als daar ook maar een beetje ruimte in komt, door de tand des tijds of door bijvoorbeeld grondberoering, dan kan er relatief eenvoudig water bij het laminaat terechtkomen, met roest aan de kielbouten, of water in het laminaat als gevolg.

Oud versus nieuw

Om erachter te komen wat je nu het beste kunt doen met een GRP-boot in de winter, spreken we met Jaco Cossee van Modus Marine in Lelystad. Daar staan in de winter zo’n 170 boten op de kant. Bovendien hebben ze er zelf boten gebouwd en voeren ze allerhande reparaties uit aan boten die gemaakt zijn van polyester en nieuwere harssoorten als vinylester en epoxy. Jaco Cossee heeft genoeg kennis in huis om antwoord te kunnen geven op de wintervraag.

Cossee legt uit dat het verschil tussen oude en nieuwe boten erg groot is, wat vocht betreft. “We zien veel oudere, natte boten. Als we ze neerzetten, zien we soms het water tussen de kiel uit spuiten. Maar water kan ook vast zitten tussen de ballast en de polyester kiel, daar kun je eigenlijk niets mee.

Het polyester, en dan vooral de geïmpregneerde glasvezels, neemt vocht op. Zeker langs een aangezette kiel, als de verbinding tussen de kiel en de romp niet meer zo goed is. Het vocht trekt dan heel langzaam in het polyester en maakt het laminaat zwak en zacht. Als het laminaat vervolgens opdroogt, komt ook de sterkte weer terug. Als wij hier kielen van oudere boten afhalen of schadegevallen van meer dan dertig jaar oud hebben, dan zien we vaak dat vocht zijn vernietigende werk heeft gedaan. Je trekt dan zo hele stukken laminaat mee met de kiel.” 

Nieuwere boten hebben daar veel minder last van. Als die werf-af een epoxysysteem eronder hebben, dan zijn ze al veel meer beschermd, maar ook dan moet je de verbinding tussen de kiel en de romp goed in de gaten houden. Zo’n nieuwer boot kun je rustig een paar jaar in het water laten liggen, al kan het geen kwaad om soms de kant op te gaan om te drogen. Oudere boten zou je eigenlijk om het jaar op de kant moeten zetten. Natuurlijk kun je een oudere boot ook in het water laten liggen. In Engeland zie je bijvoorbeeld veel oude barrels jaar na jaar in het water liggen. Alles kan, totdat het stuk gaat.”

En maakt het uit voor het drogen van het laminaat of een boot binnen of buiten staat? Cossee: “Nee hoor, dat maakt niet veel uit. Buiten waait de wind langs de romp. Als je boot binnen droog en warm staat is dat wel een stuk comfortabeler. Goede luchtontvochtigers doen ook wonderen. Van binnenuit trek je een boot namelijk ook een stuk droger.”

Drogen en beschermen

Stel je hebt een oudere boot, kun je die goed beschermen tegen vocht? Is het zo eenvoudig als laten drogen en een epoxysysteem erop smeren? “Nee,” zegt Cossee. “Oude boten hebben doorgaans toch teveel vocht in het laminaat. Dat krijg je in de praktijk niet helemaal droog, in ieder geval niet in één winter. Laminaat van drie centimeter dik droogt eigenlijk nooit, met dunner laminaat zou het wel kunnen. Is je boot nog wel vochtig en ga je aan de slag met een nieuw verfsysteem, dan drukt het vocht in het laminaat op den duur het verfsysteem of nieuwe epoxy van de romp af.”

Is je boot goed droog, dan kun je wel aan de slag. Maar, zo benadrukt Cossee, epoxy is echt geen toverwoord hier. Epoxy heeft veel meer last van vocht. Je kunt beter Primocon gebruiken, wat een één-component primer is voor onder de waterlijn. Maar je moet een oude boot nooit helemaal opsluiten. Als er vijf lagen Primocon worden geadviseerd, smeer er dan drie op, dan kan het nog een beetje doorwasemen.”

Erin of eruit?

Of je de boot de komende winter lekker in het water laat liggen of dat je hem op de kant laat zetten, is dus afhankelijk van de staat van het laminaat.  Bij oudere boten, gemaakt met een laminaat met polyesterhars, is het aan te raden om in ieder geval om het jaar de boot uit het water te halen. Laat hem goed drogen en laat hem dan meteen inspecteren op vochtplekken en osmose. Is je polyester boot voorzien van epoxy of andere coating die het water goed buiten houdt, dan hoef je je wat minder zorgen te maken. Heb je een nieuwere boot gemaakt met vinylester of epoxy, dan is de kans dat het laminaat nat is veel kleiner en kun je de boot dus met een gerust hart in het water laten liggen. Bij onzekerheid is meten natuurlijk weten, al moet je boot daarvoor wel het water uit. En binnen of buiten stallen op de wal, is een keuze die vooral te maken heeft met je eigen comfort.

IJs, vorst en omose
In het ijs liggen met je boot is volgens Cossee geen probleem. “Zoveel volume heb je met een boot niet in het ijs. Het vernietigende werk dat het vocht verricht aan je boot is iets wat in de loop van de jaren gebeurt, niet met een paar weken ijs. Als het laminaat vochtig is, is het wel gevaarlijk. Coen Meerbach van Solico, een bedrijf gespecialiseerd in composietmaterialen, sluit zich aan bij de adviezen van Cossee. Meerbach adviseert om een boot met osmose zeker hoog en droog te hebben staan in de winter. “Ik verwacht dat bevriezing zal leiden tot uitzetting van de osmoseblaasjes en dit maakt de schade in het laminaat erger. Mocht er osmose zijn opgetreden in een laminaat, dan zou ik adviseren om de boot droog en verwarmd op te slaan.”