De America’s Cup deed het in Bermuda in 2017, maar hiervoor zagen we al steeds meer boten en planken over het water zweven. Het foilen heeft een ware toevlucht genomen de laatste jaren, en nu we op de Olympische Spelen ook steeds meer foilende klassen terugzien, vonden wij het hoog tijd eens in de wereld van foilen te duiken.

Hiervoor spreek ik uitgebreid met Jorden van Rooijen, die ons de technische kant van het foilen uitlegt. Daarna vraag ik zeiler Bjarne Bouwer naar zijn ervaringen op een foilende boot. Hij is onlangs samen met zijn teamgenootje Laila van der Meer, overgestapt naar een foilende boot, de Nacra 17.

Dat foilen niet nieuw is, blijkt uit het feit dat al in 1940 de eerste ferry op foils rondvoer. En in 1971 ging Joop Nederpelt als eerste Nederlandse windsurfer al de lucht in. Toch heeft het nog lang geduurd voordat de ontwikkelingen verder werden opgepakt en pas de laatste jaren zien we het foilen steeds meer terug op het water.

Jorden was er zelf ook al vroeg bij, op zijn vijftiende maakte hij voor zijn profielwerkstuk een foilende boot, een model van 2 meter. Daarnaa heeft hij zijn eigen foil gemaakt. Maar zijn interesse voor het foilen werd pas serieus gewekt tijdens de America’s Cup in Bermuda. “Tijdens mijn studie maritime techniek ben ik me verder gaan specialiseren in het foilen. Het is geen vast onderdeel van deze studie, maar ik kreeg er de ruimte voor. Ging met professionals praten en leerde alles over de natuurkunde en wiskunde achter het foilen.”

Wie is Jorden van Rooijen eigenlijk?

Voor wie hem niet kent, hij is een oud Team Heiner Talent, zeilde met Dutch Wave én was onderdeel van het team van Kingdom Team Netherlands voor de Youth America’s Cup. Momenteel is hij erg actief op de wingfoil en vaart hij regelmatig met de VO65 van Team DutchSail.

“Dit jaar wil ik professioneel gaan zeilen, dat ik me heb gespecialiseerd in foilen betekent namelijk niet dat ik ook de engineering hiervan wil gaan doen. Liever doe ik nu ervaring op, op het water. Dan wil ik straks meer meedenken in het verbeteren en het testen van foils én andere innovaties binnen het zeilen.”

Wat is foilen nu precies?

We kennen allemaal de beelden wel, een plank of zeilboot die bij wijze van opgetild wordt uit het water. Het is een heel technisch verhaal over aerodynamica en vliegtuigvleugels. “Foilen is eigenlijk het gebruik maken van een vertical lifting service om zo gedeeltelijk of helemaal los te komen van het water”, legt Jorden in meer officiële termen uit. “Het is eigenlijk een vliegtuigvleugel onder water. Het primaire doel van foilen is het verminderen van de weerstand door het water.”

Toch mogen we de foil niet echt vergelijken met een vliegtuigvleugel. “Bij het vliegtuig heb je weer te maken met andere aspecten. Zo zijn deze vleugels een stuk langer en heb je ook flaps (welvingskleppen; deze vergroten of verkleinen de draagkracht, red.).”

Hoe werkt het foilen dan precies?

Jorden probeert hier antwoord op te geven zonder al te veel technische termen te gebruiken. “Je kunt het eigenlijk opdelen in twee soorten foils. De surface-piercing foil, deze snijdt door de oppervlakte, en de submerged foil die je terugziet op bijvoorbeeld de Moth en bij het wingfoilen.”

“De surface-pierced foil zie je onder andere terug in de IMOCA klasse. Je ziet dan dat de boot niet helemaal onder water zit, maar een stukje wordt opgelift door twee draagvleugels. Naarmate de boot verder uit het water komt, vermindert de weerstand door het water en maak je meer snelheid. Dit is een heel mooi concept onder moeilijk regelsysteem.”

De andere foil, die we meer zien op de kleine dinghy’s en de planken, is dus de zogenaamde submerged foil. “Dit is ingewikkelder, sowieso zie je dat er meer druk op de foil komt. Het gevolg is dat deze lucht gaat happen, waarna je weer door je foils heenzakt.” Inmiddels zijn hier wel weer slimme trucjes op gevonden, zo zitten er air fences in de foil die te veel lucht tegenhouden.

“Het regelsysteem bij deze foil is ingewikkelder. Bij de Moth heb je een boegspriet met wand die eigenlijk bepaald wanneer de foil in werking moet treden. Hoe langer die boegspriet, hoe eerder deze een golf voelt en de hoogte van de foil gaat verstellen.”

Na het gesprek met Jorden vond ik onderstaande video die zijn uitleg nog eens ondersteund, inclusief voorbeelden:

Die technische kant is onwijs interessant, maar dus niet makkelijk even samen te vatten. Niet zo gek dat Jorden er een hele studie naar heeft gedaan. “Het is ook continu in ontwikkeling. Als ik een weekje op zee heb gezeten, dan is er alweer zoveel veranderd in de foiling wereld. Het is eigenlijk niet bij te houden, en de Fransen die lopen toch altijd wel voorop hierin. Daarnaast kijk ik ook veel naar de ontwikkelingen bij het Nieuw-Zeelandse team voor de America’s Cup, zij ontwikkelen ook echt hard. Net als het Zweedse team Artemis overigens.”

Hoe ga je dan precies vliegen?

Om even van die technische kant weg te stappen ben ik benieuwd wat je er nu voor nodig hebt om ook daadwerkelijk uit het water te komen. “Drie dingen zijn belangrijk: de vorm van de vleugel, je snelheid door het water en de invalshoek van het water op het profiel van de foil.”

Kijk, dit zijn termen die ik ook nog begrijp en voor me kan zien. “Je hebt weinig wind nodig om te kunnen foilen en er zijn veel factoren die het mogelijk maken om de lucht in te gaan. Maar in de basis zeggen we dat je minimaal 6 knopen windsnelheid nodig hebt. Hoewel die 6 knopen nu de basis is, is ook dit in ontwikkeling. Bij de America’s Cup willen ze nu proberen al met 4 of 5 knopen windsnelheid te gaan vliegen.”

Betekent dus niet dat je zodra je nu de 6 knopen aantikt op een foilende boot, dat je het water uitkomt. “Er zijn veel meer factoren in het spel, denk bijvoorbeeld aan je gewicht, het zeil en de grootte van de foil. Hoe groter je foil, hoe lager de snelheid voor je take-off is.”

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Lilian De Geus (@liliandegeus)

De olympische zeilploeg staat ook graag op de wingfoil in hun vrije tijd. Hier een prachtige plaat op de Instagram pagina van windsurfster Lilian de Geus afgelopen winter op Aruba.

Opnieuw leren zeilen

Naast die factoren, is het ook nog handig dat je als zeiler weet wat je doet op het water. “Eigenlijk moet je opnieuw leren zeilen”, helpt Jorden mij direct uit de droom om morgen gelijk een foil onder mijn Laser te binden. “Er komt een heel krachtspel bij kijken. Op een kielboot probeer je zoveel mogelijk recht te varen. In een foilende boot bouw je op, op de wind die binnen komt vliegen. Je stuurt iedere vlaag op en af.”

Dat doet mij wel weer denken aan het zeilen in een dinghy… “Het grootste verschil is dat je een foilende boot net de andere kant op stuurt. Als je een vlaag krijgt, loef je normaal gesproken op. Nu kan het zomaar zijn dat je moet afvallen, maar dat is eigenlijk ook weer boot én foil afhankelijk.”

Het is overigens wel handig om al te kunnen zeilen voordat je aan het foilen begint geeft Jorden aan: “Je hebt natuurlijk wel die basis nodig. Wil je als leek beginnen met foilen, dan zou ik het wingfoilen aanraden.”

“We kunnen wel wat handjes erbij gebruiken”

Nacra 17 zeiler Bjarne Bouwer geeft ook aan dat het vooral wel even wennen is. “Op een normale catamaran heb je te maken met de helling die je steeds wilt behouden. Met de foils komt hier eigenlijk een extra dimensie bij.” Bjarne en Laila zijn van de Nacra 15, met C-foils, overgestapt op de foilende Nacra 17. Ook zijn ze gewisseld van rol aan boord, Laila stuurt nu, Bjarne bemant. “Ik merk dat je met de foils veel preciezer moet zijn. Op de Nacra 15 kon je wat grover sturen, voor Laila is het nu heel anders sturen, iedere kleine beweging doet zoveel met de boot. Het is echt wel next level qua scherpte.”

“Het foilen is wel echt een hele leuke stap, het gaat natuurlijk veel sneller, maar ook qua handeling komt er veel bij kijken. Qua gewicht kunnen we er geen derde persoon bij hebben, maar het zou soms wel handig zijn er nog wat extra handjes bij te hebben.” De zeilers moeten zich nu, naast het sturen, de stand van de zeilen en de zwaarden, ook concentreren op de foils. Op de Nacra 17 zitten maar liefst vier foils, deze foils zitten verwerkt in de twee zwaarden en de twee roerbladen.

“Alle foils kun je apart verstellen, je hebt dus echt een vierdimensionaal systeem. De theorie hierachter is heel technisch, en die kennis moet je wel beheersen. Want hoe goed je ook kunt zeilen, je hebt die kennis echt wel nodig om je snelheid te behalen en te behouden. Gelukkig heeft onze coach, Coen de Koning, al een bak aan ervaring met de foilende Nacra 17. Voor ons is het nu zaak om veel uren te maken met de foils en zo routines in te bouwen, sneller te worden en de boot handeling onder controle krijgen.”

Laila en Bjarne eindigden afgelopen WK in Oman op een achtste plaats, hiermee bereikten ze een A-status. Komend jaar hoopt Bjarne weer een top 8 te varen op het WK in Canada. In Oman was het veld niet op volle sterkte, veel zeilers genoten nog van wat vrije tijd na de Olympische Spelen. In Canada worden alle wereldtoppers weer verwacht.

Gaat alles in de toekomst foilen?

Op internet zien we steeds gekkere manieren om te gaan foilen. Zo gaan de eerste optimisten en ook de Lasers al de lucht in. Toch gelooft Jorden niet dat we over een paar jaar alléén nog maar boven het water gaan zeilen. “Ik vind het zeker wel leuker, maar de charme van het ouderwetse zeilen zal ook echt wel in stand blijven. Maar ik geloof wel dat er nog een grote toename gaat komen.”

In juni vindt er een nieuw zeilevenement in Medemblik plaats met veel foilende boten. Je kans om dit eens van dichtbij te bekijken, en wie weet organiseren ze ook nog wel een gave foil clinic!